Trong kho tàng ẩm thực Việt Nam, mỗi vùng đất đều có những món ăn tưởng chừng giản dị mà lại chứa đựng cả ký ức quê hương. Với người Thanh Hóa, “bánh răng bừa” chính là một phần ký ức như thế – món bánh dân dã từ bao đời nay không thể thiếu trong mâm cỗ lễ Tết, cũng không vắng bóng trong những buổi chợ quê thường nhật. Cái tên nghe lạ tai, hình dáng mộc mạc, nhưng ai từng một lần nếm thử đều khó lòng quên được hương vị đậm đà của món bánh đặc sản này.
Cái tên “răng bừa” và câu chuyện sau lớp lá dong
Người miền khác nghe tên “bánh răng bừa” có thể bật cười vì sự kỳ lạ của nó. Thế nhưng với người Thanh Hóa, đây lại là một cái tên vô cùng thân thương. “Răng bừa” vốn để chỉ những chiếc răng sắt trên chiếc bừa dùng để xới đất khi làm ruộng – nhỏ nhắn, đều tăm tắp. Chiếc bánh khi gói xong có hình dáng thuôn dài, nhỏ nhắn, xếp cạnh nhau trông rất giống hàng răng của chiếc bừa, thế là cái tên dân dã ấy ra đời từ đó.
Bánh răng bừa là đặc sản ở vùng quê Thanh Hoá.
Bánh răng bừa không có vẻ ngoài hào nhoáng, chẳng được bày biện cầu kỳ. Nó chỉ là lớp lá dong xanh mướt ôm lấy phần nhân thịt thơm lừng, dẻo quánh, nhưng chính sự giản dị ấy lại gói trọn tâm hồn người xứ Thanh: chân chất, mộc mạc mà đậm đà nghĩa tình.
Bánh lá răng bừa có nguồn gốc từ làng Trung Lập, xã Xuân Lập, huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hóa. Đây là một trong những đặc sản xứ Thanh gắn liền với điển tích có thật trong lịch sử nước Việt. Để tưởng nhớ công lao của vị vua Lê Đại Hành khi đã đích thân xuống ruộng cày bừa trong lễ hội đầu năm mà người dân làng đã làm nên chiếc lá răng bừa để tiến vua.
Cầu kỳ từ khâu chọn gạo đến gói bánh
Để làm ra được một mẻ bánh răng bừa ngon, người Thanh Hóa phải tỉ mỉ ngay từ khâu chọn nguyên liệu. Gạo làm bánh phải là loại gạo tẻ mới, hạt trắng, mẩy và dẻo thơm. Gạo đem ngâm qua đêm rồi xay thành bột nước, để lắng, gạn bỏ nước trong rồi nấu chín sơ trên bếp cho đến khi sánh lại – đây chính là phần “vỏ bánh” quyết định độ dẻo và thơm.
Nhân bánh truyền thống gồm thịt lợn băm nhỏ xào chung với hành khô và mộc nhĩ, nêm vừa miệng. Có nhà còn cho thêm ít tiêu xay để tăng vị cay nồng đặc trưng. Mỗi lá dong được rửa sạch, lau khô, cắt vừa tay rồi phết một lớp bột mỏng, đặt nhân vào giữa và khéo léo cuốn lại. Bánh được buộc bằng lạt giang nhỏ, xếp ngay ngắn trong nồi hấp.
Công đoạn hấp bánh cũng đòi hỏi sự kiên nhẫn. Bánh phải được hấp trong khoảng 1–1,5 tiếng trên bếp lửa đều tay. Khi chín, bánh dậy lên hương thơm của lá dong quyện cùng mùi thịt đậm đà, hấp dẫn đến khó cưỡng.
Bánh được gói dân dã, từng được làm để tiến vua.
Hương vị quê nhà từ chiếc bánh giản dị
Nếu bánh giò Hà Nội mềm thơm và thanh nhã, bánh nậm Huế tinh tế và nhẹ nhàng thì bánh răng bừa xứ Thanh lại mang nét riêng rất rõ: dẻo, đậm đà và “có hồn”. Khi bóc lớp lá dong, lớp bột trắng ngà dẻo mịn như ôm trọn lấy nhân thịt bên trong. Cắn một miếng, vị béo ngậy của thịt hòa cùng mùi thơm của hành phi, chút dai giòn của mộc nhĩ và vị ngọt tự nhiên của bột gạo lan tỏa nơi đầu lưỡi.
Người Thanh Hóa thường thưởng thức bánh răng bừa khi còn nóng, chấm với nước mắm tỏi ớt pha chua ngọt. Có người lại thích ăn nguội để cảm nhận độ dẻo quánh của lớp bột rõ hơn. Dù là cách nào thì chiếc bánh nhỏ bé ấy vẫn đủ sức làm ấm lòng người ăn, đặc biệt là những người con xa quê lâu ngày mới có dịp trở về.
Không chỉ là món ăn – là ký ức của cả một vùng quê
Bánh răng bừa không đơn thuần chỉ là một món ăn dân dã, mà còn là một phần ký ức tuổi thơ của biết bao thế hệ người Thanh Hóa. Ngày xưa, mỗi dịp giỗ chạp, lễ Tết hay khi nhà có khách quý, cả gia đình lại quây quần bên mâm bột, lá dong, người phết bột, người gói bánh, người buộc lạt – không khí rộn ràng, ấm cúng vô cùng.
Ngày nay, dù cuộc sống hiện đại khiến nhiều món ăn truyền thống dần mai một, nhưng bánh răng bừa vẫn giữ được vị trí đặc biệt trong lòng người dân. Ở các chợ quê, từ sáng sớm đã có những gánh hàng bánh nóng hổi, bốc khói nghi ngút. Còn tại thành phố Thanh Hóa hay các đô thị lớn, nhiều cửa hàng đặc sản vẫn gói và bán bánh răng bừa như một cách gìn giữ hương vị quê nhà giữa nhịp sống hiện đại.
Không ít người khi có dịp ghé thăm Thanh Hóa đều tìm mua bánh răng bừa mang về làm quà. Có người mua vài chục cái để tặng bạn bè, có người đặt cả trăm chiếc để biếu người thân xa quê. Bởi món bánh này không chỉ là thức quà ngon miệng, mà còn chứa đựng cả hồn cốt của vùng đất xứ Thanh – nơi có con người cần cù, mộc mạc và nghĩa tình như chính hương vị chiếc bánh vậy.
Loại bánh này nay là thức quà quê mộc mạc, bình dị nhưng ai đến Thanh Hoá một lần cũng nên thử.
Ngày nay, bánh răng bừa đã vượt ra khỏi biên giới Thanh Hóa, góp mặt trong thực đơn của nhiều nhà hàng miền Bắc và trở thành một món ăn đặc sản nổi tiếng được nhiều du khách săn tìm. Dù đã đi xa, dù đã có nhiều biến tấu hiện đại, nhưng chiếc bánh nhỏ xinh ấy vẫn giữ được linh hồn nguyên bản – giản dị mà sâu sắc như tấm lòng người xứ Thanh.
Ẩm thực Việt Nam vốn được tạo nên từ những điều tưởng chừng rất đỗi bình thường như thế: một món bánh dân dã, một nguyên liệu quen thuộc, một cách làm truyền từ đời này sang đời khác. Và bánh răng bừa chính là minh chứng rõ ràng cho điều đó. Không cầu kỳ, không sang trọng, món bánh ấy vẫn đủ khiến người ta nhớ mãi, bởi trong từng miếng bánh không chỉ có hương vị thơm ngon mà còn có cả tình quê đong đầy. Nếu có dịp ghé xứ Thanh, đừng quên thưởng thức món bánh giản dị mà “đậm chất quê” này – để hiểu thêm vì sao nó đã trở thành niềm tự hào của người Thanh Hóa suốt bao đời nay.
