Vị thái hậu hiền đức, là mẹ của vua Tự Đức
Từ Dụ Thái hậu - người phụ nữ đặc biệt không chỉ trong tư cách một Hoàng hậu, một Thái hậu mà còn là biểu tượng mẫu mực về lòng nhân hậu, đức độ. Bà tên thật là Phạm Thị Hằng (cũng có tư liệu ghi là Phạm Thị Hân), sinh năm 1810 tại làng An Hải, huyện Diên Phước. Bà xuất thân từ một gia đình danh giá, là con gái của danh thần Phạm Đăng Hưng - người từng giữ chức Thượng thư Bộ Lễ, một nhân vật có nhiều ảnh hưởng trong triều Nguyễn.
Thuở nhỏ, bà nổi tiếng hiếu hạnh, thông minh, thông kinh sử, hiền thục, nết na và rất xinh đẹp. Năm 12 tuổi, khi mẹ bà lâm bệnh nặng, chỉ thích nằm một mình thì bà là người duy nhất được gần gũi hầu hạ chăm sóc mẹ ngày đêm. Đến khi mẹ qua đời, dù còn nhỏ nhưng bà vẫn giữ tang như người trưởng thành khiến bên ngoài tấm tắc khen ngợi. Thuận Thiên Cao Hoàng hậu Trần Thị Đang, mẹ của vua Minh Mạng hay tin nên triệu bà vào cung để hầu hoàng tử Nguyễn Phúc Miên Tông, sau này là vua Thiệu Trị năm 14 tuổi.
Sau khi Miên Tông lên ngôi, tức là vua Thiệu Trị (trị vì 1841-1847), bà được phong làm Tứ Giai Lương Tần và sau đó thăng lên Nhất Giai Lương Phi - một trong những bậc cao nhất trong hệ thống hậu cung triều Nguyễn thời bấy giờ. (Ảnh minh họa).
Phạm Thị Hằng chính là thân mẫu của Hoàng tử Hồng Nhậm - người sau này lên ngôi lấy hiệu là vua Tự Đức (trị vì 1847-1883), là một trong những vị vua trị vì lâu nhất trong lịch sử Việt Nam với 36 năm trên ngai vàng. Khi vua Tự Đức lên ngôi, bà được tôn phong làm Hoàng thái hậu, rồi sau này là Thái hoàng thái hậu, tức Từ Dụ Thái hậu - tôn hiệu tôn vinh đức độ, sự hiền hậu và lòng từ ái của bà.
Điểm đáng chú ý ở Từ Dụ Thái hậu là bà không tham chính, không can thiệp vào triều chính một cách trực tiếp như một số nhân vật quyền lực khác trong hậu cung lịch sử phương Đông. Tuy nhiên, bà lại là người có ảnh hưởng lớn nhờ uy tín đạo đức, sự thông tuệ và thấu hiểu lòng người. Bà thường đưa ra lời khuyên đúng đắn, ôn hòa và giữ vững các giá trị Nho giáo cốt lõi, góp phần ổn định hậu cung và giữ vững cốt cách hoàng gia.
Trong nhiều biến động chính trị lớn của triều Nguyễn sau thời Tự Đức - như các cuộc tranh giành ngai vàng giữa các vua Dục Đức, Hiệp Hòa, Kiến Phúc, Hàm Nghi, bà luôn là người giữ vai trò hòa giải, giữ gìn sự chính thống của hoàng tộc.
Bên cạnh đó, Từ Dụ Thái hậu cũng được sử sách ghi nhận là người quan tâm đến dân sinh. Dưới thời vua Tự Đức, bà nhiều lần khuyên nhà vua giảm nhẹ sưu thuế, cứu tế khi đói kém, lụt lội. Sau khi vua Tự Đức qua đời và đất nước rơi vào giai đoạn khó khăn do sự xâm lược của thực dân Pháp, bà vẫn duy trì phẩm giá, sống giản dị, lấy chữ “nhẫn” và “đức” làm trọng.
Từ Dụ Thái hậu sống đến năm 1902, thọ 93 tuổi. Bà qua đời trong triều đại của vua Thành Thái, được tổ chức quốc tang trọng thể và được an táng tại Xương Thọ Lăng - lăng của vua Tự Đức. Hậu thế tôn vinh bà là người phụ nữ có công lớn trong việc giữ gìn nề nếp hoàng cung và truyền thống đạo lý của dòng họ Nguyễn. Dù không nắm quyền lực chính trị nhưng ảnh hưởng đạo đức và tinh thần của bà lan tỏa sâu rộng qua nhiều triều đại.
Gia quyến của bà nổi bật nhất là vua Tự Đức, tuy không có con ruột nối dõi, nhưng Từ Dụ Thái hậu vẫn là người chăm lo dạy dỗ các hoàng tử kế nghiệp như Dục Đức, Kiến Phúc… (Ảnh minh họa).
Được trùng tu tiền tỷ, thành điểm đến hút khách tại HuếLăng mộ Từ Dụ Thái hậu, còn gọi là Xương Thọ Lăng, nằm giữa rừng thông đặc dụng cảnh quan bên bờ nam sông Hương, thuộc thôn Cư Chánh, xã Thủy Bằng (TP.Huế) đã được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Thế giới. Kiến trúc của lăng mang đậm nét cung đình triều Nguyễn, hòa quyện giữa vẻ trang nghiêm, tĩnh lặng và sự tinh tế, trang nhã của nghệ thuật kiến trúc thời Nguyễn.
Lăng được xây dựng vào những năm đầu thế kỷ XX, nằm trong tổng thể cảnh quan lăng vua Thiệu Trị, có bố cục theo hướng “nội quan, ngoại quách”. Đây cũng chính là hình thức kiến trúc điển hình từ thời các vị chúa Nguyễn.
Trải qua hơn 100 năm tồn tại, mặc dù trên tổng thể có thể nhìn nhận rằng lăng Nghi Thiên Chương Hoàng hậu Từ Dũ còn khá nguyên vẹn. Tuy nhiên, tác động của lịch sử và điều kiện môi trường tự nhiên bất lợi (nóng, ẩm, mưa nhiều…) đã gây ảnh hưởng không nhỏ đến sự nguyên vẹn của di tích.
Đến nay, công trình đã hoàn thiện với các hạng mục: trụ biểu, hồ Tân Nguyệt và hệ thống cống đối lưu, sân nền, bậc cấp trước lăng, sân nền tự nhiên, cổng, vòng tường thành ngoại và tường thành nội.
Ngôi mộ của Từ Dụ thái hậu sau khi trùng tu.
Cấu trúc Xương Thọ Lăng gọn ghẽ nhưng hài hòa với thiên nhiên, thể hiện tinh thần "nhân hòa địa lợi" trong triết lý phong thủy Á Đông. Trước lăng là một khoảng sân rộng lát đá, dẫn lối vào khuôn viên lăng qua một cổng tam quan nhỏ mang kiến trúc truyền thống. Các bức tường bao, cột trụ và bia đá tại đây được điêu khắc tinh tế, với những hoa văn hình rồng, mây nước mang ý nghĩa linh thiêng và trường tồn.
Công trình mang bố cục truyền thống “tiền án, hậu chẩm” - phía trước có hồ sen, phía sau tựa lưng vào đồi, tạo nên thế phong thủy đắc địa. Lăng có quy mô vừa phải, không quá đồ sộ nhưng tinh xảo trong từng chi tiết. Từ các cột trụ chạm khắc hoa văn, mái ngói âm dương đến các bức bình phong bằng đá khắc chữ Nho thể hiện sự trang nghiêm và tôn kính.
Đây là địa điểm checkin được nhiều du khách yêu thích khi đến với Huế mộng mơ.
Một trong những điểm check-in đẹp nhất tại Xương Thọ Lăng chính là con đường đá rêu phong dẫn vào khu lăng, hai bên cột chạm khắc cổ kính, cũng là điểm thu hút nhiều du khách lưu lại khoảnh khắc.
Đặc biệt, vào những buổi sáng sớm hay lúc hoàng hôn, ánh nắng len qua kẽ lá thông, chiếu nhẹ trên mặt hồ yên ả, làm cho khung cảnh ở đây càng thêm huyền ảo, như đưa ta ngược dòng thời gian trở về quá khứ.
Đến Xương Thọ Lăng không chỉ để chiêm ngưỡng vẻ đẹp kiến trúc mà còn là hành trình tìm về lịch sử, cảm nhận cung đình xưa và tìm cho mình những phút giây bình yên hiếm có giữa lòng Huế mộng mơ.
